FİKRET MUALLA

Niçin bu yazı? Bir dostumun isteği üstüne, tarihi bir mekanın; Pera'da bir otelin mezanininde açılan ve de epey ilgi çeken Abidin Dino sergisi için yazdığım yazıdan sonra, düşünülen ama gerçekleşmiyen ikinci sergi; Fikret Mualla'nın sergisi için yazmıştım. Müzeler, galeriler, mekan sahipleri, kolleksiyonerler, alan-satanlar, küroterler vs; biliyorum sanat aslında bir "kaos", kendi başına devinen. İşte bunun hem içinde, hem de dışında yaşamış: "marjinal"  ama sahte olmayan bir kişilik Fikret Mualla. Ne yazık karşılaşamadık ama 1970 yılında onu iyi tanıyanlar, yaşadığı mekanlar, yani o Paris hala duruyordu.

                           YAŞAMAK BİR "SERHOŞ GEMİ", RESİM BİR BAŞKA DENİZ

28 mayıs 1974, Fikret Mualla’nın kemikleri Türkiye’ye götürülecekti; sonuç olarak ülkemiz

ressamına sahip çıkmaya karar vermişti; daha doğrusu Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün - eşi

Emel hanımın - çok erdemli bir işleviydi, daha sonra, kapsamlı bir af çıkartarak; bir takım

nedenlerle yurt dışına kaçmış ya da çıkmış, vatandaşlığını yitirmiş tüm sanatçıların ülkelerine

dönmesini sağlıyacaklardı. 1967 de Fransa’nın güneyindeki Reillanna’da ölen Fikret Mualla, köyün

mezarlığına gömülmüştü, işte o gün kemikleri, Nice’den Orly hava limanına, oradan da İstanbul’a,

sonuçta Karacaahmet’e gömülecekti. Abidin, Avni Arbaş, Mübin vs. Orly’ye evrak işlemini yapmaya

gittiler. Abidin tabuta iliştirmek için bir resim paleti ve fırçaları da götürmüştü. Dönüşlerinde Fikret

Mualla’nın yaşadığı Alesia semtindeki evine yakın, ünlü Zayer cafe’sinde buluşuldu. Eğlenceli bir

gömme töreni diyebiliriz; Avni Arbaş 1938 de Fikret Mualla’yı Sirkeci Garından Paris’e nasıl

gönderdiğini anlatıyordu: O yıl babası ölünce miras olarak 5000 liraya konan Fikret Mualla soluğu

Paris’de almıştı. Bugün de kemiklerini İstanbul’a gönderiyorum, çok garip!” diyordu! Bir gün Fikret

Mualla, Mübin’e de “..Paris’de Lyon garını hiç sevmem; çünkü rayların bir ucu Sirkeci’dedir”

demiş. Abidin ise Fikret Mualla’nın 30 yıllarında giydiği, giyim tarihine geçecek uzun paltosunu

anlatıyordu: “..modelini Fikret’in çizdiği bu paltoyu Tokatlıyan pasajı’daki ünlü terzi Peltekis

dikmişti…30 yıllarından ne önce ne de sonra, böylesi bir paltonun görülmediğidir. Yakasız paltonun

düğmeleri gırtlak altından başlıyor, dizi dizi yerlere kadar iniyordu, böylece dış ve düşman bir

dünyaya karşı kendini sımsıkı korumuş duyuyordu Mualla. Sağ palto kolunun altında resimlerini

gece gündüz, yaz kış korumak için, yassı bir kılıf, bir “ciltbent”, kapalı bir karton taşırdı Fikret.

Bütün sermayesi bunun içindeydi, tezgahı buydu, ömrü buydu, dünyası buydu.

Bir yaşantı ne kadar çarpaşık olabilir? Ya da bir kişilik içinde kaç karakter saklıyabilir? Maskelerinin

sayısı! Fikret Mualla’nın haritası bence onun çok erken yıllarında çizilmişti. Annesinin bir kız

çocuğu özlüyerek onu saçlarından giysilerine kadar öyle büyütmesi ve de Mualla adını vermesi.

yeni yetme yaşlarında İspanyol gribine yakalandığında, sonuçta annesi ölüyor bu hastalıktan, tüm

yaşantısında kendini sorumlu tutmuştur bu ölüm nedeniyle. Babasının yeniden evlenmesi, buna

tahammül edemeyen Fikret’in, üvey annesini dövmesi ve kadının evden kaçması ve de babasının

bu kez akrabadan bir kız bulması! Geçirdiği bir kazadan topal olması da, futbolcu olmayı özleyen

Fikret Mualla’yı bir düşten etti. 1955 yılında Fenerbahçe’nin Fransız Nice takımıyla yapacağı

maçtan önce, Fenerbahçe’ye maçın taktiğini yolladığında, gelen yanıt: “ ilginize teşekkür ederiz

Mualla hanım “! Galatasaray lisesinde resim öğretmeni Şefket Dağ’dı ama mühendislik okumak

üzere önce Zürih, daha sonra da Berlin’e gidiyor, yıl 1928, bence problemlerin başlangıcındayız.

Bu sürede geçirdiği krizler nedeniyle çoğu kez akıl hastahanelerinde kalıyor. 30 yıllarında

Türkiye’ye döndüğünde resim ön plana geçmiştir , yanısıra Schiller üstüne bir kitap yazıyor ama bu

kez tüm yaşantısında onu yönetecek “ NEVROZ “, karakteriyel bir durum kazanmıştır. Gelip giden

pyschique sarsıntılar, onu günlük yaşantısında, kavgacı, küfürbaz, sarhoş, çekilmez bir adam

olarak yönetirken; Alfred Adler’in dediği gibi; …yaşantıdan kaynaklan gerçek dönüşümün önemli bir

bölümü onu bir hayal dünyasına itiyor. ” Genellikle alkolle desteklenen resim yapma süreci Fikret

Mualla’da kısa bir süreye indirgenmişti, çabuk kuruyan; guaj, suluboya gibi teknikle yaptığı resmin

hemen işleve geçmesi gerekirdi, kendine bir idea-fixe edindiği parasızlığın verdiği panikle dışa

çıkıp, o sürede ürettiklerini okutmak yani satmak! Nevroz’un yönettiği sanal dünyayı Van Gogh’ da

korku ve takıntı olarak buluyorsak, yine aynı SANRI ve metapiskoloji labirentinin içindeyiz.

Karabasan’nın gecesi gündüzü yok, kafasına takılmıştı bu ses: “ biraz sonra polisler seni alıp tekrar

o akıl hastahanesine kapatacaklar, biliyorsun çıkış yok! “ Türki’yede yaşadıklarını da sürekli

“ ..düşenin pek dostu yoktur LEBLEBİSTAN’da “ diye tekrar ederdi. Koleksiyoncusu Madame

Angle’s’in onu yolladığı Reillanna köyünde tam düşüşe geçmişti; o bir türlü bitmez tükenmez

geceleri belki Van Gogh gibi anlatmadı ama kabusla uyandığında telefona sarılıyor, santraldaki kızı

uyandırıyor: “ ..matmazel, ben kimim, lütfen bana anlatırmısınız, kimim ben? “

Fikret Mualla resmini; “ figüraif-abstre diye bir şey yoktur, bana nasıl gelirse öyledir diye

tanımlıyordu. Onun resmini giderek hiç bir akıma bağlayamayız; Art Brut dediğimizde, figüre yönelik

izlenimcilik bizi bir “insan manzaraları” sunumunda, naif ya da çocuksu gibi gözükse de içerikte

gerçekci, dışa vurumcu. ” Varoluşunda onu resim yapmaya iten olgular üstüne de hiç bir şey

bilmiyoruz; Yaşadığı mahalle bence o yılların “authendique” bir Paris sokağı ve insanları, Jacques

Tati’nin dünyasını anımsatıyor ama “vakanüvis” değil. Özellikle 30 lu yıllarda D gurubu kurulurken,

Nurullah Berk’in onu önemsememesi, giderek Fikret Mualla’nın tek etkilendiği ressamın Toulouse

Lautrec olduğunu ve de iyi bakarsak onun tüm figürlerinde giysilerin Lautrec’den esinlendiğini

görürüz diyerek eleştirisini noktalıyordu. Şu da çok açık, Fikret Mualla’nın Van Gogh’dan haberi

olmaması çok doğru, “Theo’ya mektuplar” ın yayılanması daha geç yıllara uzanır. bence onun

etkilendiği tek ressam Georges Grosz’du. Almanya’da yaşadığı yıllar, Alman Dışavurumcu akımının

en etki yıllarıydı ve de ressamın da dışa dönük gençlik yıllarına rastlar. Şunu da unutmamak

gerekir Fikret Mualla ne kadar “lanetli ressam” görünümü verse de bunun tam aksi 1958 yıllarında

Paris’in en önemli galerilerinde resimleri sergilendi; bunlar o yılların önemli gelerileriydi,

Bernhaim,Katia Granof, Diana Vierny gibi. Bu galerilerin prensipleri ressamın galeri kurallarının

dışına çıkmamasıdır, birici prensip galerinin fiatları altında elden resim satmamak vs. Öncelikle

bunun Fikret Mualla’için ne kadar absürt olduğu açık, bırakın galeri fiatını, bir şişe şaraba

tokuşturduğu resimleri duyanlar: madame Angles’den, malum Türk diplomatları, eş dost giderek

kolleksiyoner oldular. O yılların ünlü galericisi Arman Zerbib’de aynı olayı Mübin için yaşadığını

anlatmıştı bana. Ne yazık Paris’de o yıllar yaşayıp, zorla oluşturduğu ilgi alanını bir takım

nedenlerle ters yüz edenler mi, yoksa sanatın paralı yargıçları mı kalıcılığı sorguluyor?

70 yıllarında, Türkiye’nin liberal açılımıyla sanat, sonuç olarak bir “matah” olup, gözler uzun süredir

Avrupa peyzajında izini yitirmiş ressamlara dönmüştü. Öncelikle yaşamı ve bohemi en ilginç

ressam Fikret Mualla, Paris’de yaşayan, gelip geçen, diplomat vs. tüm Türklerin odak noktasıydı.

sonuç malum; Madame Angle’s’i tüm kolleksiyonu, Hotel Drouot satışları,oraya buraya dağılan,

satılan tüm resimler sonunda kendilerini Türkiye’de buldular, kendisi de Karacaahmet’te. Son

yıllarında: “…biliyormusun Avni, artık deliyi oynamaktan bıktım!” diyordu.